Gmina Gizałki

PODSTAWOWE INFORMACJE O GMINIE

Gmina Gizałki położona jest w powiecie pleszewskim, w północnej części województwa wielkopolskiego, to gmina typowo wiejska, a jej niepowtarzalnym walorem jest przyroda bowiem, aż 55% jej powierzchni stanowią przepiękne lasy pełne runa leśnego i zwierzyny łownej.

Obszar gminy usytuowany jest w krainie geograficznej, zwaną niziną wielkopolską w Kotlinie Pyzdrskiej, a terenu obejmują 10.856 ha. i zamieszkiwany przez 4630 mieszkańców. Na tę powierzchnię składa się 16 sołectw skupiające 23 wsie.

Gmina Gizałki graniczy z gminami: Chocz, Czermin, Grodziec i Pyzdry. Przez teren gminy przebiegają dwie drogi wojewódzkie nr 422 Września – Kalisz i 443 Jarocin – Rychwał, które krzyżują się w Gizałkach. Łączna długość dróg wojewódzkich na terenie gminy wynosi 23,6 km. Dobrze rozwinięta sieć dróg powiatowych i gminnych o łącznej długości 190 km zapewnia możliwość wygodnego komunikowania się z każdym miejscem na terenie gminy.

Na terenie gminy funkcjonuje 620 indywidualnych gospodarstw rolnych, a ich liczba każdego roku ulega zwiększeniu. Czynnik ekonomiczny to zasadniczy kierunek zmian dokonują się w strukturze ilości gospodarstw rolnych, a wynikający z faktu wejścia Polski do wspólnoty europejskiej i funkcjonowania funduszy strukturalnych, wspomagające polskie rolnictwo w zakresie zwiększania ekonomiki dochodu.

HISTORIA

Gizałki – wieś wzmiankowana w 1283 r. jako Januszewice, później nosiła nazwę Gizyno (nazwa dzierżawcza od nazwiska Giza). Obecna nazwa w formie Giżałki (nieco wcześniej Giżala od “giża” – dolna część goleni u zwierząt) upowszechniła się w XV w. Językowa ewolucja czyli tzw. “ułatwianie” sobie wymowy spowodowało, że w 711 lat od pierwszej, historycznej wzmianki o jej istnieniu, wieś nosi nazwę Gizałki. Od 1699 r. Giżałki należały do dóbr szlacheckich rodu Rokossowskich. Pierwszy właściciel z tego rodu – Stanisław Rokossowski przy przejmowaniu majątku dokonał spisu inwentarza, na podstawie którego możemy określić stan majątkowy wsi Giżałki na dzień 26 IX 1699 r. (dzień dokonania spisu):

Wieś Gizałki

“OWCZARNIA – w dyle i słupy postawiona z zawarciem dobrym (…) poszycie poprawy potrzebuje. Owiec pańskich: naprzód owiec rodnych 100, owiec dwuletnich 35, skopków dwuletnich 27, owieczek latosich 65, skopków latosich 66, baranów 7. Suma owiec 300. BYDŁO PAŃSKIE – krów dojnych 6, krów jałowych 3, wołków trzyletnich 3, jałowic trzyletnich 4, cieląt latosich 8.”

Poddaństwo w Gizałkach

„KMIECIE – Janek wołów ma 5, koni parę, krowę jedną, chałupę ma dobrą, stodoła naprawy potrzebuje, wołowina zła. Kuba wołów ma 6, koni parę, liche ma konie, krów 2, chałupa z chlewem i stodoła dobra. Smolarek wołów ma 6, koni parę nędznych, chałupę i chlewy i stodołę ma dobrą. POWINNOŚĆ tych kmieci każdy dzień w tydzień dwojgiem robić do czego im rozkażą. Składów na ugor powinni zaorać 10, na jarzynę 8, przeorać powinni składów 15. CZYNSZU od tychże kmieci należytość: kożdy kmieć powinien dać kapłonów 4, jajec pół kopy, manny 4 kwarty, (…). CHAŁUPNICY – Marcin chałupę ma wcale złą (nie złą) i stodółka dobra. Wojtek chałupę ma dobrą i stodołę dobrą. Stach chałupę ma dobrą ze stodółką. POWINNOŚĆ tych chałupników od św. Jana do św. Michała robić ma kożdy z nich w tydzień 4 dni, po św. Michale 2 dni w tydzień.”

GALERIA ZDJĘĆ

STOWARZYSZENIA W GMINIE GIZAŁKI

Na terenie gminy Gizałki działają również organizacje pozarządowe. Są to:

• Stowarzyszenie Pomocy Rodzinie Gminy Gizałki
• Stowarzyszenie Na Rzecz Pomocy Dla Kobiet Wiejskich Gminy Gizałki
• Stowarzyszenie Na Rzecz Integracji Z Unią Europejską „Dom Europy”
• Stowarzyszenie Na Rzecz Rozwoju Kultury, Sportu, i Turystyki
• Gminne Zrzeszenie Sportu Ludowego w Gizałkach
• Stowarzyszenie Edukacji i Rozwoju Wsi Centrum Białobłoty
• Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Gminy Gizałki

A także Stowarzyszenie Na Rzecz Ekorozwoju Gminy Gizałki „Zielona Przeszłość”, które powstało w 2000 r. w celu ochrony zasobów przyrodniczych i kulturowych terenu gminy Gizałki. Stowarzyszenie wspiera także władze gminne we wszystkich działaniach zmierzających do poprawy jakości środowiska oraz zapewniających rozwój gminy Gizałki.

INSTYTUCJE UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

Na terenie gminy Gizałki istnieją trzy szkoły podstawowe: w Gizałkach, Białobłotach, Tomicach z filią w Wierzchach oraz Gimnazjum w Białobłotach i Gizałkach, a także przedszkole publiczne w Nowej Wsi. Uczniowie dowożeni są do szkół autobusami szkolnymi. Wszystkie placówki oświatowe posiadają dobrze wyposażone pracownie językowe i komputerowe. Kwitnie także działalność sportowa i kulturalna Gminy. Zawodnicy z klubów sportowych „Unia Szymanowice” i „Chrobry” osiągają wiele sukcesów w piłce nożnej, piłce siatkowej oraz tenisie stołowym. Dzięki temu na ternie gminy organizowanych wiele imprez sportowych i kulturalnych. Gimnazjum w Białobłotach prowadzone przez powołane w tym celu Stowarzyszenie, to umiejętność połączenia działań samorządowych i stowarzyszeniowych.

Realizowane są inwestycje oświatowe takie jak:

– budowa sali sportowej z zapleczem sanitarnym,
– modernizacja kotłowni na zrębki drzewne i olej,
– budowa kolektorów słonecznych,
– wybudowanie schroniska młodzieżowego,
– wyposażenie w gabinety do nauki języków obcych i ciągłe doposażenie w pomoce dydaktyczne szkoły.

Opiekę zdrowotną nad mieszkańcami gminy sprawuje Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej „Familia” s.c. funkcjonujący w nowym, dobrze wyposażonym budynku. Ponadto istotną rolę szczególnie w środowisku osób niepełnosprawnych pełni Warsztat Terapii Zajęciowej utworzony przez Wiejskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych „Pomocna Dłoń” w Gizałkach.

CIEKAWOSTKI KULTURALNE GMINY GIZAŁKI

Najważniejszą rolę kulturotwórczą na terenie gminy Gizałki pełni Gminne Centrum Kultury, w skład którego wchodzi Ośrodek Kultury i Gminna Biblioteka Publiczna. W organizowanie imprez kulturalnych włącza się również Urząd Gminy, placówki oświatowe, straż pożarna, koło gospodyń wiejskich. W wyniku tych działalności powstaje wiele interesujących imprez. Do najważniejszych wydarzeń kulturalnych na terenie gminy należą coroczne Europejskie Spotkania Ekologiczne – Dni Europy Zjednoczonej – Festyn nocy Świętojańskiej oraz Święto Plonów – Dożynki. Imprezy te są o zasięgu międzynarodowym z udziałem gmin bliźniaczych zagranicznych i polskich.

Ponad to GCK organizuje szereg mniejszych imprez, do których można zaliczyć:

– Gminny Dzień Dziecka
– Akcja Lato – dwutygodniowe półkolonie dla dzieci
– Festyn Rekreacyjno-Sportowy
– Święto Pieczonego Ziemniaka
– Obchody Świta Niepodległości
– Wieczornicę poświęconą pisarzowi M.C. Abramowiczowi
– Spotkanie Wigilijne
– Regionalny Przegląd Widowisk Jasełkowych i Bożonarodzeniowych, a także wiele innych imprez i konkursów o różnej tematyce.

Dzięki uprzejmości dyrektorów szkół i umożliwienia korzystania z sal klasowych odbywają się zajęcia aerobiku i tańca towarzyskiego. Biblioteka gminna posiada 18 tysięcy woluminów. Organizuje wystawy, prelekcje, konkursy literackie oraz lekcje biblioteczne dla dzieci i młodzieży. W gminie działa od kilku lat kapela ludowa „Znad Prosny”, znana z licznych występów w powiecie, a także w gminach bliźniaczych polskich i zagranicznych.

BAZA NOCLEGOWA

Restauracja i Hotel PERYFERIA 
Nowa Wieś
63-308 Gizałki
tel. 533 328 607

Agroturystyka TOMICÓWKA

Tomice, ul. Wrzesińska 21
63-308 Gizałki
tel. (62) 7476381; 511042580
www.agroturystyka-tomicowka.com

Agroturystyka znajduje się przy trasie Września-Kalisz. Posiada wygodne pokoje, każdy z łazienką, salę konferencyjną, restaurację wyłącznie dla gości oraz możliwość przygotowania posiłków w doskonale wyposażonej kuchni. Pensjonat posiada 25 miejsc noclegowych.

ATRAKCJE TURYSTYCZNE

Co ciekawego może odkryć Turysta spragniony odpoczynku od wielkomiejskiego zgiełku w Gizałkach?

Nieskażone lasy, wodę i powietrze, niezwykłe bogactwo roślin i zwierząt. Oto główne walory naszego regionu. Gizalskie lasy słyną z obfitości grzybów i jagód. Od wiosny do jesieni miejscowości Wierzchy, Białobłoty, Leszczyca, Orlina, Dziewiń przyciągają z całej Polski grzybiarzy. Wabi ich bogactwo prawdziwków i podgrzybków. Gmina Gizałki należy do terenów, które odwiedzają polscy i zagraniczni myśliwi. W łowiskach można spotkać zające, bażanty i sarny oraz wiele gatunków ptactwa wodnego. Lasy dają schronienie jeleniom, sarnom, dzikom i lisom.

Wjeżdżając do gminy Gizałki możemy zobaczyć mozaikę pól, łąk i lasów porastających ubogie i piaszczyste grunty na podłożu gliny zwałowej. Nieprzepuszczalne, gliniaste podłoże powoduje, że poziom wód gruntowych jest tu wysoki, stąd liczne zabagnienia oraz bogata sieć rowów i kanałów melioracyjnych wijących się wśród suchych i piaszczystych wydm.

Piaszczyste wydmy, bagna i torfowiska, a także kilkuhektarowe rozlewisko, które porośnięte jest trzcinami, pałkami wodnymi, sitowiem, tatarakiem możemy zobaczyć w miejscowości Białobłoty i jej okolicy. Na terenach tych gromadzi się ptactwo wodne: dzikie kaczki, gęsi, żurawie, łabędzie. Na podmokłych łąkach często goszczą bociany, które w Białobłotach mają kilka swoich gniazd. Dodatkowe atrakcje Białobłot to:

• gospodarstwo agroturystyczne z hodowlą strusi afrykańskich (p. Kaczmarkowie),
• warsztat jedynego w Wielkopolsce garncarza (w pobliskim Czarnym Brodzie),
• wystawa twórczości ludowej Pani Stanisławy Matelskiej – jej wyroby znajdują się w Szkole Podstawowej w Białobłotach,
• pracownia nieżyjącego już poety – Mariana Cezarego Abramowicza, która mieści się w Gimnazjum w Białobłotach,
• głaz-pomnik poświęcony radziecko-polskim zwiadowcom żyjącym w okolicznych lasach pod koniec II wojny światowej (przed Szkołą Podstawową w Białobłotach).

Kierując się w stronę Gizałek drogą wojewódzką nr 443 przejeżdżamy przez miejscowość Orlina Duża, w której znajduje się cmentarz poniemiecki, cudem jakby ocalały z kataklizmu. W roku 1992 spłonęło na tych terenach ok 550 ha lasów. Do dziś trwa odtwarzanie kompleksu leśnego. Jadąc dalej tą trasą możemy spotkać budynki z rudy darniowej obecnie znajdujące się w różnym stanie. Budynki te znajdują się w miejscowościach: Orlina, Wronów, Kol.Ostrowska, Toporów, Kolonia Obory, Krzyżówka, Świerczyna, a także w Gizałkach, Leszczycy, Szymanowicach, Rudzie Wieczyńskiej.

We wsi Kolonia Obory (5 km na wschód od Gizałek i 300 m na prawo od szosy do Konina) przy jednym z samotnych gospodarstw (nr 48) rośnie piękny okaz dębu o obwodzie 550 cm.

W Wierzchach (wieś położona pn-wsch. od siedziby gminy, w kierunku Zagórowa) znajdują się pozostałości po cmentarzu ewangelickim. Zachowały się na nim betonowe nagrobki z okresu międzywojennego, rosną tu też lipy o obw. do 400 cm.

Szymanowice – wieś w gminie położona na prawym brzegu Prosny, była początkowo gniazdkiem rodziny Szymanowskich, a potem często zmieniała właścicieli. Pośrodku wsi wznosi się kościół, zbudowany (wg. daty na wieży) w 1881 r. Na ścianie zewnętrznej obok wejścia umieszczono tablice ku czci 19 parafian, którzy stracili życie w latach 1918-1920. We wnętrzu, krytym sklepieniem kolebkowym w prezbiterium i stropem w nawie, znajdują się 3 ołtarze neoklasyczne. W sąsiedztwie znajduje się piętrowa plebania z poł. XIX w. Obok kościoła pozostał park z aleją i szpalerami kasztanowcowymi oraz nietynkowany spichrz z końca XIX w. Obok parku umieszczona jest figurka Matki Boskiej wybudowana w latach 30-stych, odnowiona po wojnie. Przy wyjeździe ze wsi w kierunku Gizałek rośnie otoczony płotkiem dąb o obwodzie 330 cm.

Na cmentarzu parafialnym (przy drodze z Szymanowic do Leszczycy) obok kapliczki znajduje się symboliczna mogiła powstańców z 1863 r. Rosną tam też dęby o obwodach 340 i 350 cm oraz wiele innych starych drzew – pomników przyrody.

Czołnochów – wieś leży w zachodniej części gminy Gizałki, po prawej stronie rzeki Prosny, gdzie pozostały niewielkie fragmenty starorzecza. Czołnochów sąsiaduje Robakowem, należącym do gminy Czermin. Granicą oddzielającą te dwie miejscowości jest rzeka Prosna, na której w 1918 r. wybudowano drewniany most. Most służył mieszkańcom do 1939 r., kiedy to w czasie II wojny światowej został spalony. Obecnie widać jeszcze pozostałości tzw. pale, które wystają po prawej stronie rzeki. Most odbudowano w 1941 r. Wieś Czołnochów posiada zabytkowy odcinek drogi brukowej. Jadąc przez wieś od strony Robakowa możemy zobaczyć w środku wsi nieczynny młyn, który kiedyś służył okolicznym mieszkańcom.

Tomice – pierwotna nazwa jak podaje legenda to Topnice, pochodząca od częstych powodzi, które nawiedzały tą miejscowość i zatapiały jej ziemie. Jednak najprawdopodobniej nazwa Tomice pochodzi od nazwiska Tomicki, który w nagrodę za waleczność otrzymał w tej miejscowości posiadłość. Do lat 70-tych XX wieku ludność zamieszkująca Tomice głównie zajmowała się produkcją rolną, to też rozwijały się usługi jej towarzyszące. Głównym „produktem firmowym” był chleb. Dzięki doskonałym recepturom przekazywanym z pokolenia na pokolenie Tomice kojarzyły się zawsze z dobrym chlebem i tak pozostało aż do dziś. Pierwszą piekarnię w roku 1930 r. wybudował Bolesław Adamkiewicz, którą po śmierci właściciela w 1937 r. objął Marian Maciaszek. W roku 1946 roku piekarnię przejęła Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” w Szymanowicach, a w roku 1955 ponownie objęła osoba prywatna. Po 33 latach funkcjonowania zaprzestała swojej działalności. Tradycja wypieku chleba w Tomicach jednak nie zanikła. Z początkiem lat 90-tych Jan Matysiak wybudował nowoczesną piekarnię, w której wypieka znakomite pieczywo, tak samo poszukiwane jak kiedyś.

Nowa Wieś – miejscowość położona w południowej części gminy – ok. 1 km od Gizałek. W roku 1967 r. z inicjatywy rolników utworzona została Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna, która istnieje po dzień dzisiejszy. Na terenie Nowej Wsi funkcjonuje również Motel z Restauracją będący własnością w/w Spółdzielni. Po przeciwnej stronie znajduje się plac sportowo-rekreacyjny, na którym odbywają się masowe imprezy organizowane przez Gminę, takie jak Dożynki Gminne czy Festyn Nocy Świętojańskiej, a także różnego rodzaju imprezy sportowe. Łagodnie snujący się nurt rzeki, jej szerokie i płytkie koryto oraz pokryte trawą brzegi to także miejsce do wypoczynku mieszkańców gminy jak również okolicznych miejscowości.

Obory – z zapisków w kronikach historycznych wynika, że w miejscowości Obory znajdował się dwór. Jedyną pozostałością minionej epoki to „ośmorak” z końca XIX wieku, będący częścią zabudowań dworskich. Do dnia dzisiejszego przyrodniczym zabytkiem pozostał dawny park z kilkusetletnim drzewostanem.

Ruda Wieczyńska – pierwszy człon nazwy miejscowości pochodzi od znacznych pokładów rudy darniowej, znajdujących się na rozległych obszarach zalewowych w południowej części wioski. Drugi człon nazwy „Wieczyńska” pochodzi od nazwy majątku ziemiańskiego szlachty polskiej zamieszkałej w miejscowości Wieczyn, leżącej po przeciwnej stronie Prosny. Do majątku należała papiernia wytwarzająca papier czerpalny wykorzystywany do sporządzania dokumentów w Guberni Kaliskiej. Zachowane dokumenty z tego okresu znajdują się w Muzeum Archidiecezji Gnieźnińskiej. Drukarnia ta istniała do 1907 roku.

Gizałki – miejscowość leży na skrzyżowaniu dwóch dróg wojewódzkich nr 443 Jarocin – Konin i nr 422 Kalisz – Września. Niebezpieczne skrzyżowanie wspominanych dróg, które były przyczyną wielu wypadków i kolizji, przebudowane zostało w 2000 roku na rondo.

Na ternie miejscowości znajdują się:

• Urząd Gminy,
• Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej,
• Ośrodek Zdrowia,
• Warsztaty Terapii Zajęciowej,
• Gminne Centrum Kultury i Biblioteka,
• Urząd Pocztowy,
• Bank Spółdzielczy,
• Stacja benzynowa i myjnia samochodowa,
• Spółdzielnia Kółek Rolniczych,
• Zakład Komunalny,
• Szkoła Podstawowa i Gimnazjum.

Bardzo dobrze rozwinięte jest rzemiosło, usługi i handel. Znajduje się tu wiele sklepów spożywczych, chemicznych, odzieżowych, metalowy i inne. W zakresie usług: mechanika samochodowa, fryzjerstwo, usługi stolarskie, budowlane. Gizałki to zagłębie rzemiosła trudniącego się produkcją kotłów grzewczych.